مردی که حتی مخالفان او را "مفید" می‌نامیدند

به گزارش واحد خبری کانون شیفتگان حضرت قائم (عج) به نقل از تسنیم ، محمد بن محمد بن نعمان مشهور به «شیخ مفید» از بزرگ‌ترین عالمان تاریخ شیعه است که مورد عنایت خاص امام زمان (عج) قرار گرفت و در طول حیات خود موفق شد سه نامه از حضرت دریافت کند. او در سال 336 ق به دنیا آمد و در سال 413 ق دعوت حق را لبیک گفت و به دیار باقی شتافت.

او در مدت حیات خود زعیم شیعه و از بزرگ‌ترین عالمان و از تأثیرگذارترین افراد در تاریخ تشیع بود. در رابطه با معنویت و زهد او نوشته‌‌اند که بسیار صدقه می‌داد، فروتن بود، بسیار نماز می‌خواند و روزه می‌گرفت و لباس خشن بر تن می‌کرد؛ تا آنجا که وی را «شیخ مشایخ الصوفیه» خواندند. ابویعلی جعفری داماد وی گزارش کرده است که او شب‌ها کم می‌‌خوابید و بیشتر وقتش صرف مطالعه، نماز و تلاوت قرآن و یا تدریس می‌شد.[1]

او نه تنها در بین علمای شیعه مشهور بود، بلکه علمای اهل سنت نیز از او به بزرگی یاد کرده‌اند، به طور مثال ابن حجر عسقلانى مى‌‌گوید: «او بسیار عابد و زاهد و اهل خشوع و تهجد بود و مداومت بر علم و دانش داشت. جماعت بسیارى از محضر او بهره بردند. او بر تمام شیعیان حق دارد.» عماد حنبلى، یکى دیگر از دانشمندان اهل‌سنت درباره او مى‏‌گوید: «او بزرگى از بزرگان امامیه و رئیس بخش فقه و کلام و مباحثه بود. او با پیروان هر عقیده به مباحثه و مناظره مى‌‏پرداخت. موقعیت شایان توجهى در تشکیلات دولت آل‌بویه داشت و صدقه فراوان مى‏‌داد. بسیار اهل خشوع، تهجد و اهل نماز و روزه بود.»[2]

شیخ مفید شاگرد شیخ صدوق است و تا قبل از شیخ مفید غالب علمای شیعه حدیث‌گرا هستند و تنها بر مبنای حدیث، سخن گفته و فتوا می‌دادند و کمتر به مباحث عقلی می‌پرداختند اما شیخ مفید توانست با قدرت و توان علمی خود این روش را تغییر داده و با تبیین اصول و مبانی عقلی در فقه، استدلال‌های عقلی را نیز وارد فقه کند و روش اجتهاد در فقه را پایه‌ریزی کند و شاگران وی یعنی: سید مرتضی و شیخ طوسی بر اساس نظرات استاد خود اولین کتب اصولی شیعه را تدوین کرده و مباحث عقلی نیز اینچنین وارد فقه شد. از این رو بعد از ایشان فقه شیعه، از حدیث‌گرایی افراطی به اجتهاد و استفاده از مبانی عقلی تغییر پیدا کرد و تا زمان ملا امین استرابادی همین روش در بین علمای شیعه مرسوم بود و در زمان  آیت‌الله وحید بهبهانی مجدداً احیا شد.

همچنین شیخ مفید در زمینه امامت بسیار تلاش کرد و کتب فراوانی در این زمینه نوشت و مباحث عقلی در این زمینه را نیز پایه‌ریزی کرد و اکثر تألیفات او به مسئله امامت اختصاص داشت که در این آثار هم به تاریخ ائمه اطهار پرداخته و هم به اثبات امامت آنان. وی از چنان علم وافری برخوردار بود که به تنهایی در مجالس علمی شهر شرکت می‌کرد و با تمام علمای اهل سنت به مناظره می‌پرداخت و بر همه آنان غلبه پیدا می‌کرد.

از باب نمونه مناظره او با قاضی عبدالجبار معروف است، در نقلی وارد شده که شیخ مفید در سنین جوانی به بغداد آمد و قاضی عبد الجبار معتزلی در آنجا مجلس درس داشت و شاگران زیادی در درس وی حاضر بودند. روزی شیخ مفید در درس او حاضر شد و بعد از سخنان قاضی گفت: قاضی اگر اجازه دهید سؤالی بپرسم، او اجازه داد. شیخ فرمود: حدیث غدیر، مسلم است یا نه؟ (قاضی) گفت: مسلم است. شیخ گفت: پس چرا در میان شیعه و سنی در تعیین امام اختلاف است. قاضی گفت: ای برادر! خبر غدیر روایت است و خلافت ابوبکر درایت و عاقل، درایت را به جهت روایت ترک نکند، بلکه درایت مقدم است.

شیخ فرمود آیا درست که پیامبر فرمود: «یا علی حربُکَ حَربی وَ سَلْمُکَ سلْمی؛ ای علی! جنگ تو جنگ من است و صلح تو صلح من است». قاضی گفت: صحیح است. شیخ فرمود: پس چرا اصحاب جمل با علی جنگیدند؟ قاضی گفت که ایشان توبه کردند. شیخ فرمود که جنگ درایت است و توبه روایت و مرد عاقل درایت را ترک نکند به جهت روایت زیرا که درایت بر روایت مقدم است. قاضی ساکت شد و از اسم شیخ سؤال کرد، پس از جای خود برخاست و شیخ را به جای خود نشانید و گفت: «انت المفید حقا انت المفیدُ حقا؛ تو به راستی برای اسلام مفید هستی» پس آن جناب به لقب «مفید» ملقب شد.[3] از آن به بعد بود که محمد بن محمد بن نعمان به شیخ مفید مشهور شد.

* حجت‌الاسلام محمد فرضی‌پوریان استاد حوزه علمیه قم
--------------------
پی‌نوشت:
[1] yun.ir/gu582g
[2] https://yun.ir/jft8z
[3] https://yun.ir/65zgga